Της Νίκης Μπάκουλη
Ο προπονητής του όποιου αθλήματος, κατ’ αρχάς οφείλει να γνωρίζει το άθλημα -με το οποίο ασχολείται. Δεύτερον, να ενημερώνεται για τις εξελίξεις -σε όλα τα επίπεδα- και τρίτον να μπορεί να μεταδίδει τη γνώση, όπως ενημερώνει (επιβάλει σε) όλους πως αυτός είναι ο αρχηγός. Τι όχι; A, κάτσε γιατί ξέχασα κάτι: όπως διαχειρίζεται πολλές διαφορετικές προσωπικότητες -όχι μόνο ως αθλητές, αλλά και ως ανθρώπους- υπάρχει η ανάγκη να λειτουργεί και ως ψυχολόγος. Δηλαδή, υπήρχε γιατί εδώ και χρόνια υπάρχουν αθλητικοί ψυχολόγοι, οι οποίοι αποτελούν μέλη των κορυφαίων αθλητικών οργανισμών του πλανήτη.
Η επιστήμη αυτή ασχολείται με τη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς, στο πλαίσιο του αθλητισμού και της άσκησης και την πρακτική εφαρμογή εξειδικευμένων τεχνικών που μπορούν να βοηθήσουν τους αθλητές και τους ασκούμενους, στους εξής τομείς:
- βελτίωση της απόδοσης,
- επίτευξη και διατήρηση της συγκέντρωσης
- μείωση των επιπέδων του άγχους
- δυνατότητα διαχείρισης της πίεσης
- αύξηση της αυτοπεποίθησης
- δυνατότητα διαχείρισης ενός ανεπιτυχούς αποτελέσματος
- ψυχολογική ανάκαμψη, έπειτα από τραυματισμό
- βελτιστοποίηση της πνευματικής και ψυχικής κατάστασης
Πώς γίνονται όμως, όλα αυτά. Επικοινώνησαμε με τη Γλυκερία Σκούρα, ψυχολόγο, αθλητική ψυχολόγο Msc, υποψήφια διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, για να λύσει βασικές απορίες. Ασχολήθηκε με αυτόν τον τομέα, γιατί συνδυάζει δυο αγαπημένα της αντικείμενα. Επίσης “γνώριζα ότι πρόκειται για μία ειδικότητα που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του παγκόσμιου αθλητισμού και χαίρει ιδιαίτερης αναγνώρισης γιατί ξεκάθαρα και επιστημονικώς τεκμηριωμένα, αποδίδει. Ένας αθλητής δε θα είναι ποτέ ολοκληρωμένος ή αν θέλετε δε θα βγάλει ποτέ το 100% των δυνατοτήτων του αν δε φροντίζει την ψυχολογική του κατάσταση. Είναι ένα κομμάτι του παζλ που οφείλει να συμπληρώσει“.
Μεταξύ άλλων, η αθλητική ψυχολόγος Γλυκερία Σκούρα ξεκαθαρίζει ότι “στην αθλητική ψυχολογία, ο προπονητής ορίζεται ως ‘ηγέτης της ομάδας'”.
Η κ. Σκούρα έχει συνεργαστεί με την Κολυμβητική Ομοσπονδία Ελλάδος, το Εθνικό Κέντρο Αθλητικών Ερευνών του ΟΑΚΑ, με τις ‘μικρές’ εθνικές στο ποδόσφαιρο, αλλά και με ακαδημίες συλλόγων. Όπως και έχει ‘κληθεί’ να παρέχει συμβουλευτική σε ομάδες που είναι στο κοινώς λεγόμενο ‘κακό φεγγάρι’. Αλλά καλύτερα να μας τα πει η ειδικός.
Οι προπονητές τελικά, πρέπει να είναι και ψυχολόγοι; Αναζητούν βοήθεια ώστε να γίνουν πιο αποτελεσματικοί, σε αυτό το κομμάτι -καθώς αν δεν κάνεις τον παίκτη να παίξει για εσένα, γενικά δεν έχεις τύχη;
“Υπάρχουν αρκετοί που αναζητούν τρόπους να γίνουν πιο αποτελεσματικοί και να βελτιώσουν κάποιες πτυχές. Υπάρχουν και σύλλογοι που ζητούν να έχουν αυτή την παροχή για τους προπονητές τους. Αλλά πλέον οι ίδιοι οι προπονητές το ‘ψάχνουν’, βλέποντας τι γίνεται στην Ευρώπη και την Αμερική, όπου η αθλητική ψυχολογία υπάρχει δυναμικά πάρα πολλά χρόνια. Θα έλθουν λοιπόν, ατομικά για να συμβουλευτούν, ενώ θα παρακολουθήσουν και σεμινάρια που διοργανώνουν ομοσπονδίες και σύλλογοι. Ωστόσο δε μπορούμε να πούμε πως είναι πολλοί. Αν μιλήσουμε για αναπτυξιακές ηλικίες, σε ποδοσφαιρικό επίπεδο, είναι κατά βάση κάποιες ακαδημίες των ΠΑΕ και οι εθνικές που έχουν συνεργασία με αθλητικό ψυχολόγο. Σιγά σιγά, βέβαια προσπαθούν να αποκτήσουν και άλλοι μια συνεργασία, όπως και να τη διατηρήσουν σε τακτική βάση. Να διευκρινίσω εδώ πως ο ρόλος μας είναι ενισχυτικός -όχι παρεμβατικός-, στο έργο των προπονητών“.
Το ‘έτσι τα μάθαμε, έτσι τα κάνουμε’ εξακολουθεί να βασιλεύει;
“Η αλήθεια είναι πως υπάρχουν προπονητές που ακολουθούν ακόμα πρακτικές άλλων εποχών, τα αποτελέσματα των οποίων έχουν ‘καταρριφθεί’ μέσω ερευνών. Τόσο σχετικά με ψυχολογικές ‘τεχνικές’ και τρόπους συμπεριφοράς όσο και με άλλα στοιχεία. Για παράδειγμα, υπάρχει ακόμα η πίεση από τους περιορισμούς αθλητών στη διατροφή, επί σειρά ετών, οι οποίοι αποδεδειγμένα είναι λάθος, αλλά εξακολουθούν να ισχύουν, γιατί κάποτε ‘λειτουργούσαν’. Πρόκειται για νοοτροπίες που ‘χουν μείνει από περασμένα χρόνια. Όλα αυτά δημιουργούν πίεση, που μπορεί να αποφευχθεί, μέσω της ενημέρωσης για τις εξελίξεις που προκύπτουν από έρευνες κορυφαίων πανεπιστημίων”.
Ποιος είναι ο πιο συχνός λόγος που ωθεί τους αθλητές στον αθλητικό ψυχολόγο;
“Ένα θέμα είναι το υπερβολικό άγχος. Υπάρχει σχετικό πρόγραμμα διαχείρισης, δηλαδή εκμάθηση κατάλληλων επιστημονικών τεχνικών. Ένα άλλο θέμα είναι η έλλειψη αυτοπεποίθησης, με τις τεχνικές να αφορούν την ενδυνάμωση και την αυτοαποτελεσματικότητα. Ο αθλητής μαθαίνει να εκτιμά και να αξιολογεί τις ικανότητες του, να σχεδιάζει τις μελλοντικές ενέργειες και να (αυτο)ρυθμίζει τη συμπεριφορά του. Όλα αυτά μαζί ‘δίνουν’ την αύξηση της απόδοσης.
Η δουλειά που κάνουμε έχει και ως στόχο να υπάρχει διαχείριση, σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, καθώς ο αθλητής θέλει άμεσα αποτελέσματα. Αυτός είναι ο λόγος που στην αθλητική ψυχολογία χρησιμοποιείται η γνωσιακή-συμπεριφοριστική προσέγγιση. Πρόκειται για μία προσέγγιση όπου αρχικά ασχολούμαστε με τον τρόπο με τον οποίο το άτομο ερμηνεύει τα γεγονότα. Δηλαδή μπορεί με τον τρόπο που τα ερμηνεύεις να σχηματίσεις μία αρνητική εντύπωση για το τι συμβαίνει στην ζωή σου, ακόμη και αν τα γεγονότα αυτά καθ’ αυτά δε συμφωνούν με την εικόνα που τους δίνεις. Έπειτα, ο όρος ‘συμπεριφοριστική’ αναφέρεται στην σύνδεση των διαφόρων μορφών συμπεριφοράς και των συνθηκών μέσα στις οποίες εμφανίζονται. Δεδομένου ότι η κάθε μορφή συμπεριφοράς είναι μαθημένη, μπορεί να τροποποιηθεί μέσα από μία νέα διαδικασία μάθησης. Όταν ολοκληρώνουμε την παρέμβαση με τις εκάστοτε τεχνικές, πολλοί αθλητές συνεχίζουν να διατηρούν την επαφή, που πια περνά σε συμβουλευτικό χαρακτήρα. Στην ουσία βλέπουμε τι θέματα απασχολούν, όχι μόνο σε ό,τι αφορά το σπορ, αλλά και την καθημερινότητα, τη ζωή τους -γιατί οφείλεις να επενδύσεις σε όλους τους τομείς της ζωής του ατόμου”.
Ποια είναι η πιο συνήθης συνθήκη για να επισκεφτείτε μια ομάδα;
“Συχνά μας καλούν όταν υπάρχει σειρά αρνητικών αποτελεσμάτων. Ο αθλητικός ψυχολόγος κάνει και ομαδικές παρεμβάσεις. Μιλάει σε όλους. Στις ομαδικές παρουσιάσεις, μπορεί να τεθεί ένα θέμα το οποίο έχεις συζητήσει με τον προπονητή -και έχετε καταλήξει πως απασχολεί εκείνη την περίοδο. Δεδομένα δεν είμαστε μάγοι. Θέτουμε το επίμαχο ζήτημα και προσπαθούμε να δώσουμε ψυχολογικές κατευθύνσεις”.
Παράδειγμα: “Συχνά μου ζητάνε να μιλήσουμε για θέματα διαχείρισης ανεπιτυχών αποτελεσμάτων. Το βασικό είναι να αρχίσει μια συζήτηση, με τη συμμετοχή όλων, η επικοινωνία στην ουσία. Η εκκίνηση είναι απλή. Μπορεί να γίνει μια συζήτηση, να μιλήσει ο καθένας και να εκφράσει τις σκέψεις του”.
Μιλάει κανείς; “Πάντα υπάρχει το θέμα του πόσο πιστεύει ο καθένας στην παρέμβαση μέσω της αθλητικής ψυχολογίας. Μετά υπάρχει και το θέμα της κοινωνικής επιθυμητότητας. Δηλαδή, ακόμα και στα ερωτηματολόγια -τα ψυχομετρικά εργαλεία- που τους χορηγούνται, ενώ ξέρουν πως υπάρχει το απόρρητο και τους ζητάμε να απαντήσουν με ειλικρίνεια, ώστε να βγάλουμε ασφαλή αποτελέσματα, η κοινωνική επιθυμητότητα φτάνει στο πικ της και πολλοί σκέφτονται ‘γιατί να δείξω πως έχω χαμηλή αυτοπεποίθηση;’. Μοιραία τα αποτελέσματα δεν είναι σωστά. Όλα εξαρτώνται από το πόσο πιστεύει ο καθένας και το πόσο θέλει να μπει μέσα στη διαδικασία. Ομοίως, όταν σε καλούν από ένα σύλλογο για να σου πουν ότι υπάρχει πρόβλημα και πας για ομαδική παρουσίαση, είναι πιθανό να μην ακούσεις όσα έχουν συμβεί, αλλά την ωραιοποιημένη εκδοχή τους”.
Ευτυχώς -για το αποτέλεσμα- “πάντα υπάρχουν αθλητές που θα μιλήσουν, που θα το ‘πάρουν’ επάνω τους. Ακόμα και στις ατομικές συνεδρίες κάποιοι δεν είναι απόλυτα ειλικρινείς. Το κακό στην Ελλάδα, όσο ανεβαίνει το επίπεδο, αν δεν έχεις συστηματική επαφή δεν υπάρχει συνέχεια. Δηλαδή όταν οι ομάδες δε μπορούν να απασχολούν αθλητικό ψυχολόγο με μία σταθερή συνεργασία, δεν ‘χτίζεται’ σχέση και τελικά, δεν υπάρχει αποτέλεσμα. Για να λειτουργήσει ωστόσο, αυτό το κομμάτι είναι χρήσιμο να υπάρχει συνεργασία με τους προπονητές και με τους αθλητές -και σε ομαδικό και σε ατομικό πλαίσιο. Θέλει δουλειά. Δεν ‘χτίζεται’ σε μια μέρα, όπως λανθασμένα πιστεύουν κάποιοι”.
‘Ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης της ομάδας είναι ο προπονητής’
Ποιο είναι το βασικό στοιχείο που είναι χρήσιμο να υπάρχει σε μια ομάδα, για την εύρυθμη λειτουργία της;
“Η επικοινωνία μεταξύ των μελών της. Η επικοινωνία του προπονητή με τους αθλητές και αυτών μεταξύ τους, είναι από τα κυρίαρχα. Ακόμα και η μη λεκτική επικοινωνία -η ‘γλώσσα του σώματος’- είναι στοιχεία που πρέπει να είναι άψογα. Δεδομένα θα υπάρχουν και ρίξεις, αλλά η συνοχή είναι πολύ σημαντικό θέμα. Έχει να κάνει και με τον ηγέτη, που είναι ο προπονητής και το στυλ ηγεσίας του. Η δυναμική της ομάδας είναι τεράστιο ζήτημα, για την επιτυχία της”.
Πώς μπορεί να διευκολυνθεί; “Την εποχή του Internet, των smart phones και των social media συχνά χάνεται η εκ του σύνεγγυς επαφή και άρα η επικοινωνία. Για αυτό και πολλές ομάδες του εξωτερικού έχουν πια καθιερώσει τουλάχιστον ένα γεύμα -την εβδομάδα-, χωρίς κινητά τηλέφωνα. Να ξεκαθαρίσουμε πως αν βάλεις όλα τα μέλη μιας ομάδας μαζί, δεν είναι απαραίτητο ότι θα δημιουργηθεί μια δυναμική. Αυτή επιτυγχάνεται με άλλα πράγματα. Είναι κάτι το πολυδύναμο. Όλα ξεκινούν από το τι ορίζει ο προπονητής και πώς δημιουργεί αυτός, την ομάδα. Μετά πάμε στο κλίμα που υπάρχει. Είναι πολλά”.
Ποιο μπορεί να είναι το εφαλτήριο; “Όλα αρχίζουν από τη στοχοθεσία. Είναι βασική η ικανότητα καθορισμού υψηλών αλλά και εφικτών στόχων. Σίγουρα όμως, βασικό ρόλο παίζουν η επιθυμία και η ικανότητα για ανάληψη πρωτοβουλίας και ευθύνης, ώστε να επιτευχθούν. Έπειτα, βοηθά το διακριτό των ρόλων και από εκεί και πέρα να υπάρχει η αναγνώριση του αρχηγού, η αναγνώριση του τι πρέπει να κάνει ο καθένας για το καλό του συνόλου (ας πούμε, κάποιος μπορεί να σηκώνεται από τον πάγκο, για να κάνει συγκεκριμένα πράγματα). Όλα αυτά εξαρτώνται από τον προπονητή, ο οποίος στην αθλητική ψυχολογία ορίζεται ως ‘ηγέτης της ομάδας’. Εξαρτώνται πολλά από την προσωπικότητα που ‘χει, την ανατροφοδότηση που δίνει στον καθένα, την αξιολόγηση που κάνει μετά κάθε ματς, ώστε να είναι όλα αρμονικά. Έτσι ‘δένεται’ η ομάδα. Παραδείγματα προπονητών που δεν κατάφεραν να κερδίσουν το σεβασμό ή να κρατήσουν τις ισορροπίες ή δεν βοήθησαν τους παίκτες να αντιληφθούν πως είναι ικανοί -σε επίπεδο προπονητικής, στρατηγικής ή ψυχολογίας- υπάρχουν. Και η συνέπεια είναι ότι ‘χαλάει’ το σύνολο. Αρχίζουν τα ‘εγώ’ να καλύπτουν το ‘εμείς'”.
ΥΓ: Οι αθλητικοί ψυχολόγοι ασχολούνται και με μικρούς αθλητές, μέσω σεμιναρίων ή συνεδριών που έχουν ως θέμα το ρόλο του γονέα στον αθλητισμό, το πώς μπορεί να βοηθήσει το παιδί του στην αθλητική πορεία, τη σχέση γονέα-προπονητή, την εμπλοκή γονέα με το άθλημα και τη σχέση του αθλητισμού με το σχολείο. Λέω εγώ τώρα -μια κουβέντα και ας πέσει κάτω.
Πηγή: Contra
