Πριν από 41 χρόνια, η ήττα της Βραζιλίας από την Ιταλία με 3-2 στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1982 σηματοδότησε μία νέα εποχή για την Seleção. Κατά πολλούς, ήταν η μέρα που η ελεύθερη έκφραση του ποδοσφαίρου γνώριζε την ήττα. «Το ποδόσφαιρο πέθανε εκείνη την ημέρα», σύμφωνα με τον Zico…
Η ουσία είναι όμως ότι κατάλαβαν ακόμα και οι πιο νοσταλγικοί, ότι δεν γίνεται πλέον να κάνεις τα πάντα μόνο με το ταλέντο και τη δημιουργικότητα. Οι ιδιοφυΐες των γηπέδων χρειάζονταν δίπλα τους παίκτες ικανούς να επιτελέσουν άλλους ρόλους και μία τακτική προσέγγιση που θα τους επιτρέψει την ισορροπία. Ο Jonathan Wilson, συγγραφέας του εκπληκτικού βιβλίου Inverting the Pyramid: The History of Football Tactics, το οποίο εξιστορεί την ιστορία της τακτικής στο ποδόσφαιρο, με άρθρο του στον Guardian περιγράφει τη μετάβαση στη νέα εποχή της Seleção.
Ήταν στις 5 Ιουλίου του 1982 όταν η Ιταλία κέρδιζε με 3-2 τους Βραζιλιάνους και κατά πολλούς σηματοδοτούσε το τέλος της ομάδας που κέρδισε τρία Παγκόσμια Κύπελλα από το 1958 μέχρι το 1970. Αν και ποτέ η Seleção δεν ήταν τόσο «άναρχη». Η ομάδα του 1970 για παράδειγμα, ήταν λεπτομερώς προετοιμασμένη και τρομερά ισορροπημένη. Οι προωθήσεις του Carlos Alberto από το δεξί άκρο της άμυνας, βοηθούνταν από το ότι ο αριστερός μπακ, Everaldo, είχε σαφώς περισσότερο αμυντικό ρόλο. Συνέκλινε, με τους αμυντικούς να γίνονται τρεις και να καλύπτουν τις προωθήσεις. Ο χώρος που έβρισκε ο Carlos Alberto, οφειλόταν στην κίνηση στο χώρο του Jairzinho, ο οποίος «έκοβε» στον άξονα. Φυσικά και αυτός για να κάνει τις κινήσεις αυτές εκμεταλλευόταν το χώρο που του άνοιγαν ο Pelé με τον Tostão.
Ο Clodoaldo έκανε τη «βρώμικη» δουλειά μπροστά από τους αμυντικούς, ενώ ο Gérson που βρισκόταν στο πλάι του είχε περισσότερο δημιουργικό ρόλο. Ο Rivellino ήξερε ότι είχε πίσω του τον Everaldo, γεγονός που του άφηνε χώρο για επιθετική ελευθερία. Προφανώς, η συγκεκριμένη ομάδα είχε πλάνο, σχέδιο και διακριτούς ρόλους. Δεν μπήκαν απλά στο γήπεδο 11 ποδοσφαιριστές και… εκφράζονταν όπως ήθελαν. Παρόλα αυτά, η ελευθερία στο παιχνίδι τους ήταν περισσότερη από ότι το 1974 και το 1978.
Το 1982 σηματοδότησε την επιστροφή στο παλιό στυλ. Τα τριγωνάκια στο κέντρο, την ξαφνική έξαρση του ρυθμού, την αίσθηση της αυτοέκφρασης. Ο Falcão, για παράδειγμα, ξεκίνησε στην πρεμιέρα με την Ε.Σ.Σ.Δ. γιατί ο Cerezo ήταν τραυματίας, αλλά έπαιξε τόσο καλά που… αναγκαστικά έμεινε στην 11άδα και μετά την επιστροφή του συμπαίκτη του. Με την παρουσία των Sócrates και Zico να είναι δεδομένη, η Βραζιλία είχε τέσσερις δημιουργικούς μέσους με τρομερό ταλέντο, αλλά κανείς δεν έπαιζε στα άκρα. Μόνο ο Éder έβγαινε στα «φτερά», που έπαιζε στην κορυφή μαζί με τον Serginho, ελέω και των απουσιών του Careca και του Reinaldo. Το 4-2-2-2 με την υποστήριξη των δυνατών μπακ Leandro και Júnior για τους Ευρωπαίους δεν είχε πλάτος, αλλά η δημιουργικότητα και η ισορροπία στην κατοχή των Βραζιλιάνων τους βοηθούσε να το καλύψουν με τις κινήσεις τους.
Έπαιξαν το πιο ευχάριστο ποδόσφαιρο που είχε εμφανιστεί σε Παγκόσμιο Κύπελλο μετά το 1970. Κέρδισαν την Σοβιετική Ένωση με 2-1 και μοίρασαν τεσσάρες σε Σκωτία και Νέα Ζηλανδία. Κέρδισαν την προηγούμενη παγκόσμια πρωταθλήτρια Αργεντινή στη δεύτερη φάση των ομίλων και ήθελαν μόνο μια ισοπαλία με την Ιταλία για να προκριθούν στα ημιτελικά, κάτι που θεωρούταν δεδομένο.
Οι Azzurri είχαν εξελίξει το ποδόσφαιρο τους και είχαν περάσει από τη φάση του catenaccio σε αυτή του gioco all’Italiana, αλλά και πάλι η αμυντική λειτουργία είχε τον πρώτο λόγο. Η μάχη των δυο τους θύμιζε αλληγορία. Ο κόσμος της επίθεσης με τον κόσμο της άμυνας συγκρούονταν. Η Ιταλία είχε τρεις ισοπαλίες στο ξεκίνημά της στη διοργάνωση και προκρίθηκε μόνο λόγω του ότι είχε ένα γκολ παραπάνω από το Καμερούν. Η νίκη της με 2-1 επί της Αργεντινής ωστόσο ανέβασε την αυτοπεποίθηση των παικτών και έδειξε στους αντίπαλους ότι είναι εκεί. Ο Paolo Rossi είχε μόλις επιστρέψει μετά από τιμωρία για σκάνδαλο στημένων αγώνων και έδειχνε μακριά από τον καλό του εαυτό. Σε μια προφητική δήλωση, ο τερματοφύλακας της Seleção, Waldir Peres είχε δηλώσει ότι ο μεγαλύτερος φόβος του ήταν μήπως και ξυπνήσει ξαφνικά ο Rossi.
Οι φόβοι του έγιναν πραγματικότητα μόλις στο 5ο λεπτό. Ο Bruno Conti χτύπησε τα επιθετικογενή μπακ με μία κούρσα από τα δεξιά και έστειλε την μπάλα στο κεφάλι του Rossi, ο οποίος άνοιξε το σκορ. Και αμέσως το παιχνίδι πήρε την αναμενόμενη εικόνα του. Την Βραζιλία να επιτίθεται και την Ιταλία να αντιστέκεται. Η Βραζιλία ισοφάρισε μέσα σε επτά λεπτά, το momentum ήταν με το μέρος της, αλλά ο Rossi σκόραρε ξανά μετά από τραγικό λάθος γύρισμα του Cerezo, το οποίο δεν άφησε ανεκμετάλλευτο. Η Βραζιλία ισοφάρισε ξανά στο δεύτερο μέρος με τον Falcão. Το 2-2 της ήταν αρκετό για να προκριθεί, οπότε ίσως περίμενε κανείς μία πιο επιφυλακτική προσέγγιση στο υπόλοιπο ματς. Η Seleção όμως είναι Seleção. Η επίθεση είναι στη φύση της. Οπότε συνέχισε την ίδια τακτική και το πλήρωσε ξανά από τον Rossi. «Ήταν το παιχνίδι όπου η δοξασμένη μεσαία γραμμή της Βραζιλίας, έδειξε ότι δεν μπορεί να καλύψει τα κενά πίσω της και μπροστά της», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ο μεγάλος συγγραφέας για το ποδόσφαιρο Brian Glanville.
Ο χαρακτηρισμός η μέρα που πέθανε το ποδόσφαιρο, είναι σίγουρα υπερβολικός. Αλλά όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Jonathan Wilson, ήταν η μέρα που πέθανε η ποδοσφαιρική αφέλεια. Μετά από το ματς αυτό η σκέψη του απλά επιλέγω τους καλύτερους και αφήνω την κλάση τους να κάνει τα υπόλοιπα, έπαψε να υπάρχει. Ο χώρος για τους δημιουργικούς παίκτες φυσικά και ήταν εκεί, μόνο που πλέον φάνηκε η επιτακτικότητα της πλαισίωσής τους από ποδοσφαιριστές ικανούς να καλύψουν τα κενά τους. Οι τεχνοκράτες σταδιακά εισήχθησαν στο ποδόσφαιρο και το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1982 περισσότερο και του 1986 λιγότερο ήταν τα τελευταία αποτυχημένα του παλιού στυλ. Άλλωστε, όπως ισχυρίζεται ο συγγραφέας, το άναρχο ποδόσφαιρο του 1970 ίσως δεν λειτουργούσε πουθενά άλλου πέραν του Μεξικού, όπου και έγινε το Παγκόσμιο Κύπελλο, αφού η ζέστη και το υψόμετρο λειτουργούσαν κατά του υψηλού pressing και επομένως οι Βραζιλιάνοι δεν πιέστηκαν ιδιαίτερα. Ίσως δηλαδή, αν ο τόπος ήταν διαφορετικός, η μετάβαση να είχε γίνει και νωρίτερα!
